E.coli: Sağlığımızı Tehdit Eden Bakteri

Avrupa’daki E. coli salgını

“ Temmuz ayında Almanya’da 852 kişide Shiga toksin üreten E. coli( STEC)’ ye bağlı hemolitik üremik sendrom ( bir tür böbrek yetmezliği) görüldü. Bu hastalardan 32’si öldü.”

“ salgın yapan etken çiğ lahana salatasına bulaşmış mikroptan kaynaklandı. Lahana üreten çiftlik kapatıldı. Lokanta ve satış yerlerinden lahanalar toplatıldı.”

1. Escherichia coli nedir ?

Escherichia coli (E. coli) bir bakteridir. Pek çok türü zararsızdır. Bazı türleri ishal, idrar yolu infeksiyonu gibi hastalıklardan sorumludur. Hatalık gelişmekte olan ülkelerde çocuklarda ve gelişmiş ülkelerdeki insanlarda da turistik ziyaretleri sırasında hastalığa yakalanırlar. Bu yüzden bazen turist ishali olarak da isimlendirilir. E. coli sulara bulaşabilir ve suyun kirlilik indeksi değerlendirilmesinde kullanılır.

Hastalık yapan tipleri Enterovirulent Escherichia coli Grubu (EEC Grubu) altında toplanır.
Bunlar;
Enterotoksijenik E coli (ETEC)

Enterohemorajik E coli (EHEC)

Enteropatojenik E coli (EPEC)- Escherichia coli O157:H7
Enteroinvaziv E coli (EIEC)

Enteroagregatif E coli (EAEC)

2. Hastalıkların özellikleri nelerdir?
Toksin üreterek bağırsakta etkili olan E. coli’nin yaptığı ishale genel olarak gastroenterit adı verilir. Aynı zamanda turist ishali olarak da bilinmektedir. Enteroinvaziv tip E. coli ise daha çok basilli dizanteriye benzer tabloda hastalık oluşturur. Basilli dizanterinin etkeni normalde Shigella türü bakterilerdir. E. coli “ Shiga “ toksin salgılayıp hastalıkta etkili olur.

STEC infeksiyonları her yaşta görülebilir. Küçük çocuklarda, yaşlılarda ağır bir hastalık tablosu yanında hemolitik üremik sendrom gelişme olasılığı yüksektir. Büyük çocuklar ve sağlıklı genç erişkinler de hastalık görülebilir.

Hastalıkta görülen semptomlar kişiden kişiye değişebilir.
Sıklıkla;
Karın krampları,
Sulu ishal
Kusma
Halsizlik
Ateş 38.5 ºC’den daha yüksek değildir.
STEC bakterisinin vücuda bulaşmasından hastalığının semptomlarının ortaya çıkıncaya kadar geçen zamana inkübasyon süresi adı verilir. Hastalığın ortaya çıkması hastalık yapıcı bakteri dozuna ( 100 milyon- 10.milyar bakteri) bağlıdır. Bulaşan bakteri ince bağırsaklara yerleşir, çoğalır ve toksin üretmeye başlar. Toksin bağırsaklarda sıvı salınımını uyarır. İnfektif dozu yüksekse 24 saat içinde ishal başlar. STEC infeksiyonunda inkübasyon süresi ortalama 3-4 gündür. Ancak bir gün içinde hastalık ortaya çıkabileceği gibi 10 gün içinde de ortaya çıkabilir. Belirtiler karında hafif burulmalar ve kanlı olamayan ishal şeklinde başlar.
İshalin ilerlemesi tehlike işaretidir. İlk semptomların görülmesinden ortalama bir hafta sonra HUS gelişme olasılığı yönünden hasta yakından izlenmelidir.

Enteroinvaziv Escherichia coli bakterilerindeki durum ise; bakterinin bulaşmasından sonra bağırsak epiteli hücreleri içine yayılır ve orta derecede bir dizanteri hastalığı tablosu görülür. Bu durum gerçek basilli dizanteri ile karıştırılır. Hasta olan kişilerde kanlı, mukuslu ishal görülür. Bu hastalıkta hastalandırıcı bakteri sayısı (enfektif doz) 10 kadar olabilir.

3. Hastalığın Komplikasyonları nelerdir?

STEC infeksiyon tanısı alan olguların yaklaşık %5-10’unda yaşamı tehdit eden bir komplikasyon olan Hemolitik Üremik Sendrom ( HUS) gelişebilir. İpucu olabilecek durumlar ise; kişinin idrar yapma sıklığı azalmışsa, kişi kendini aşırı yorgun hissediyor, solgun bir beniz ve göz kapakları düşük halsiz bir görünüm sergiliyorsa o kişide hemolitik üremik sendromdan kuşkulanılmalıdır. Böyle kişiler böbrek yetmezliği ve başka komplikasyonların gelişme olasılığına karşı hastanede izlenmelidir. Bazı HUS’lu olgular birkaç hafta içinde iyileşebileceği gibi bazıları ise börek yetmezliğine girer ve hatta ölebilir.

4. Bakteri kaynakları nelerdir, hastalık nasıl yayılır?
Bu tür hastalık temelde gıda yolu ile bulaşan hastalıklar sınıfına girer. Besin sanitasyonunun yüksek olduğu ülkelerde sık görülmez. İnsan dışkıları ile suların kontaminasyonu sonucu gıdalara hastalık etkeni bulaşması söz konusu olabilir. Hasta olan gıda elleyicileri de gıdaları kontamine edebilirler.

STEC keçi, koyun, sığır, geyik gibi hayvanların bağırsağında bulunur. İnsanlar için en önemli kaynak sığırlardır. İnsanları hastalandıran STEC genel olarak hayvanları hastalandırmaz. Domuzlar ve kuşlar gibi hayvanlar STEC’i doğadan alırlar ve yayılmasına neden olabilirler.

Hastalığın yayılması

Hastalık STEC bakterisinin yutulması ile başlar. Başka bir deyişle, göremeyeceğimiz kadar küçük miktarda hayvan veya insan dışkısının ağza bulaşması ile hastalık başlar. Düşündüğümüzün aksine bu yolla bulaşma çok sıktır. Hastalıklı insan dışkısı ile temasla veya sığırlarla temas sonrasında, dezenfekte edilmemiş kirli suların içilmesi, pastörize edilmemiş sütlerin tüketilmesi, bulaşlı gıdaların yenilmesi hastalığa yol açabilir.

Bazı gıdalar infeksiyon yönünden yüksek risk taşırlar. Bunlar; pastörize edilmemiş sütler, çiğ sütten yapılan taze peynirler sayılabilir. Bazı belirgin bulaşma yolları ise; ahırlarda sığırlarla haşır neşir olma, çocuk alt bezlerinin değiştirilmesi ile olabileceği gibi iyice pişmemiş hamburger veya temizlenmemiş, kirli bir marul yemek de hastalığa davetiye çıkarır. Hastalık insanlara göllerde yüzerken su yutmaları, hayvanat bahçelerinde ve başka hayvan fuarlarında çevre kontaminasyonu ile, tuvaleti kullandıktan sonra ellerlini yıkamayan kişinin elleyip hazırladığı gıdaların yenmesi ile de bulaşabilir. Görüldüğü gibi hemen hemen herkes bir parça infeksiyon riski altındadır.

5. Hastalık sıklığı nedir?

Gelişmiş ülkelerde sağlık istatistikleri düzenli tutulduğu için örneğin Amerika Birleşik devletlerinde her yıl yaklaşık 250.000 kişide STEC infeksiyonu görülmektedir. Bunların yaklaşık üçte birinden STEC O157 soyutlanmaktadır. Hastalığın gerçek sayısı saptanmış ve bildirilmiş olandan daha çoktur. Başlıca nedenleri arasında ; hastaların kendileğinden iyileşmeleri, hastaneye başvurmamaları; ya da sağlık kuruluşlarına başvuranların STEC yönünden dışkı tahlilinin yapılmaması sayılabilir.

6. Nasıl tanı konur?

E.coli infeksiyonlarının kesin tanısı dışkının mikrobiyoloji laboratuarında incelenmesi ve etkenin tanımlanması ile konur.

Gıdalarlardaki bakteriler ise gıda mikrobiyoloji laboratuvarlarında incelenir.

7. Taşıyıcılık var mıdır?

Genel olarak hastalık belirtilerinin kaybolması ile dışkıda STEC saptanması da olanaksızlaşır. Bazen aylarca dışkıyla STEC çıktığı bildirilen olgular vardır. Çocuklar erişkinlere göre daha uzun süre taşıma eğilimdedirler. El hijyeni ve yıkama alışkanlığı ile kendimizi, yakınlarımızı ve insanları hastalıklardan koruyabiliriz.

8. Tedavisi nasıldır?
İshalle kaybedilen sıvının yerine konulması şeklindeki destek tedavisi önemlidir. STEC infeksiyonu tedavisinde antibiyotiklerin yararı gösterilememiştir. Üstelik antibiyotik kullanılması HUS gibi komplikasyonların görülme olasılığını artırır. İshal kesici ilaçların kullanılması da aynı riski yükseltecektir.

9. Enfeksiyon için ne gibi önlemler almalıyız?

Hastalıklı bir kişinin iş veya okula devamı konusuna yerel sağlık kuruluşları karar vermelidir.
El yıkama hijyen kurallarına uyulması; yiyeceklere ve içeceklere bakterinin bulaşmasının önlemesi ile hastalığın yayılması önlenebilir.

Genel Önlemler:
EL HİJYENİ :Tuvaletten sonra yiyecek hazırlamadan ve yemek yemeden önce eller iyice yıkanmalı.
Hayvanat bahçelerinde, fuarlarda ve hatta kendi arka bahçenizdeki hayvanlarla temastan sonra eller iyice yıkanmalı.
İYİ PİŞMİŞ ET: Etler uygun ısıda iyice pişirilmeli. E. coli pişirmekle ölür
Çiğ süt ve süt ürünlerinden, pastörize edilmemiş meyve sularından kaçınılmalı.
Kirlenme olasılığı yüksek, göl, gölet, havuz gibi ortamlarda yüzerken su yutmaktan kaçınılmalı.
Çapraz bulaşı önlemek için çiğ ete dokunmadan önce eller iyice yıkanmalı, et kesme tahtası, bıçak ve gıda hazırlanma alanları temiz tutulmalıdır.

Almanya’daki E. coli salgını

Yukardaki genel bilgilerin yanında Almanya’daki salgından da E. coli grubundan bir bakteri olan Escherichia coli O104:H4 kökeni sorumludur. Bulaşlı çiğ sebze filizleri, lahana salatasından bulaşmıştır. Hasta insanlarla temas eden kişilerde hastalık görülmüştür. E. coli grubunda pek çok tür vardır ve bütün E. coli’ler hastalandırmaz. E. coli O104:H4 bazı özel genetik faktörlere bağlı olarak hastalık yapma yeteneği kazanmış bir bakteridir. Bu bakterinin genetiği değiştirilmiş bir bakteri olarak düşünülmesi için elde hiçbir kanıt yoktur. Bu kökenin insandan insana en az düzeyde bulaşmasından dolayı pandemiye yol açabilacak bir salgın özelliğini düşünmek yersizdir.

Pek çok kişinin hastalanmasının nedeni tıpkı yukarıda anlatıldığı gibi STEC ve bazı başka kökenlerde olduğu gibi E. coli O104:H4 Shiga toksin üretir. Bu toksin nedeniyle bağırsaklarda kanlı ishal, böbreklerde böbrek yetmezliğine benzer tablo ortaya çıkabilir. Toksin ayrıca kanın kılcal damarlarda pıhtılaşmasına neden olduğundan eritrositlerin perifere ulaşamamasından dolayı solgun bir görünüm ortaya çıkar. Bakterinin genetik özellikleri konusunda bilim insanları çalışmalarını sürdürmektedir.

Not: Metinde yer alan tıbbi bilgiler bilgilendirme amaçlıdır. Kişilerin kendi hastalıkları için uyarlanamaz. Hasta olan kişiler zaman yitirmeksizin doktora başvurmalıdır.

Kaynak: İzmir Tabip Odası