Şizofreni nedir?

İnsanların duygu, düşünce ve davranışlarında bozulmalara neden olan bir psikiyatrik hastalıktır. Schizo (bölünme) ve phrenia (zihin) kelimelerinin birleştirilmesi ile zihin bölünmesi anlamına gelmektedir. Ancak, bu adlandırma eskidir ve hastalığı tam olarak ifade ettiği söylenemez. Şizofreniye yakalanan kişiler gerçek dünyadan koparlar ve kendilerine özgü bir başka dünyada yaşamaya başlarlar. Alışılagelmiş algılama ve yorumlama şekilleri değişir.

Nedenleri nelerdir?

Şizofreni birden fazla etkenin bir araya gelerek ortaya çıkardığı bir hastalıktır. Karşılaşılan önemli bir stres ya da zorlanma (boşanma, işsizlik, askerlik vb) genetik yatkınlığı olan kişide şizofreninin ortaya çıkmasın neden olabilir. Genetik yatkınlığı olmayan bir kişide yoğun stres ya da üzüntü şizofreniye neden olmaz. Dolayısıyla, yoğun stres ya da zorlanma hastalığın gerçek nedeni değil, yalnızca tetikleyicisidir.

Hangi yaşlarda görülür?

Erkeklerde kadınlara göre daha erken yaşta başlar. Sıklıkla erkeklerde 15-25 yaş, kadınlarda 25-35 yaşlarında başlar. Seyrek olmakla birlikte, çocukluk çağında da, ileri yaşlarda da şizofreni başlayabilir. Erkeklerde ve kadınlarda aynı sıklıkta görülür.

Şizofreni hangi sıklıkta görülür?

Toplumda her 100 kişiden biri şizofreniye yakalanır.

Belirtileri nelerdir?

Şizofreni aniden başlayabildiği gibi, kimi zaman sinsi bir şekilde de ortaya çıkabilir. Kişiyi yakından tanıyanlar onun davranışlarındaki değişimi fark ederler. Toplumdan, yakın çevresinden uzaklaşır, kendi iç dünyasına kapanır, kabuğuna çekilir. Kendine bakımı azalır. Çalışıyorsa iş verimi düşer. Sosyal etkinliklerden uzaklaşır. "Sanrı" ya da "hezeyan" olarak adlandırılan "yanlış inanışlar" ortaya çıkar: Mafya tarafından takip ediliyordur. Evine dinleme cihazı yerleştirilmiştir. Televizyonda onunla ilgili yayınlar yapılıyordur. Uzaylılar beynine çip yerleştirmiş, onu kontrol altına almaya çalışıyordur. Bu ve benzeri yanlış inanışlar mantıklı tartışma ya da açıklamalarla değiştirilemez. "Var sanı" ya da "halüsinasyon" olarak adlandırılan "algılama bozuklukları" da sık görülür. En sık işitme var sanıları ortaya çıkar: Komut veren, emreden, kötü sözler söyleyen, hakaret eden sesler duyar. Bu seslerle konuşur. Verilen komutlar doğrultusunda hareket edebilir. Dışarıdan bakıldığında kendi kendine konuştuğu görülür. Tuhaf, anlamsız konuşmalar ya da davranışlar sergiler.

Şizofreni iyileşir mi?

Erken tanı ve etkili bir tedaviyle hastaların önemli kısmında belirgin düzelmeler olur. Tedavi altındayken gündelik işlerini yapabilirler, çalışabilirler, sosyal ilişkilerde bulunabilirler. Ancak, performansları hastalık öncesine göre düşük olabilir.

Kalıtsal bir hastalık mıdır? Şizofreni hastalarının çocukları da bu hastalığa yakalanır mı?

Şizofreni kalıtsal yönü olan bir hastalıktır. Anne ya da babanın birisinde şizofreni varsa, çocuğun şizofreniye yakalanma olasılığı %15 dolayındadır. Hem annede hem de babada şizofreni varsa çocukta şizofreni görülme olasılığı %40'a yükselir.

Tedavisi nasıl yapılır?

Şizofreni tedavisi hasta-hekim-aile işbirliğiyle yürütüldüğünde başarı şansı artar. Hastalığın doğası gereği şizofreni hastası hasta olduğunu kabul etmeyebilir. Bu noktada aile hastayı kaderine terk etmemeli ve bir şekilde tedavi görmesini sağlamalıdır. Şizofrenide ilaç tedavisi çok önemlidir. Düzenli ve etkili ilaç tedavisinin şizofreni hastasının yaşamında belirgin değişiklikler yaptığı açıktır. İlaç tedavisi yaşam kalitesini ve iş verimini artırır. Aslında şizofreni tedavisinde en önemli nokta ilaç tedavisinin yaşam boyu devam ettirilmesi zorunluluğudur. İnsülin eksikliğine bağlı şeker hastalığı olan kişi nasıl yaşam boyu insülin kullanıyorsa, şizofreni hastası da yaşam boyu ilaç tedavisi kullanmalıdır.

Şizofrenide kullanılan ilaçlar bağımlılık yapar mı?

Hayır. Halk arasında korkulanın aksine şizofreni tedavisinde kullanılan ilaçlar alışkanlık ya da bağımlılık yapmaz. Ayrıca, psikiyatride kullanılan ve bağımlılık yapma riski olan az sayıda ilaç zaten yeşil reçete ile verilmektedir. Yeşil reçeteye tabi olan ilaçlar bile doktor kontrolünde kullanıldığı takdirde bağımlılık yapmaz. Bu ilaçlar önerilen dozun çok üzerinde alınır ve uzun süre bu şekilde yüksek dozda kullanılırsa bağımlılık gelişebilir.

Şizofreni tanısı konan birisi evlenebilir mi?

Hastalığın aktif dönemi dışında, şizofreni tanısı konan birisinin evlenmesi konusunda yasal engel yoktur. Ancak, kişinin evliliğin sorumluluğunu alabilmesi ve evliliği yürütebilmesi ancak sürekli ve düzenli bir tedavi ile olanaklıdır. Şizofreni hastalığı olan birisini "evlenirse iyileşir" düşüncesiyle evlendirmek hayal kırıklığı ile sonuçlanır.

Dr. İbrahim Ateş

Psikiyatri Uzmanı