Artikülasyon (Sesletim) Bozukluğu - Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluk Değerlendirme ve Terapisi

Artikülasyon (sesletim), bireyin artikülatör organlarının düzenli ve doğru kullanımı ile dilin karakteristiğine uygun ifadelerin ortaya çıkmasıdır.

Artikülasyon (sesletim) bozuklukları, seslerin çıkartılış yeri, şekli, hızı, zamanlaması ve basıncının yanlış sesletilmesine bağlı olarak ortaya çıkan ses üretim hatalarıdır.

Artikülasyon (sesletim) bozukluklarına yapısal nedenler dışında etki eden etkenler; yanlış öğrenme, konuşma rol modelinde var olan sorunlar ya da herhangi ölçülebilir, gözlenebilir bir sorun olmadan da ortaya çıkabilen durumlar sayılabilir.

Artikülasyon (sesletim) bozukluğu yaratabilecek organik nedenler arasında; ortodontik anomaliler, dudak-damak yarıklığı, diğer ağız-yüz anomalileri, artikülatör organlardaki yapısal bozukluklar, işitme kaybı, zihin engeli, nörolojik kökenli bozukluklar yer almaktadır.

Artikülasyon bozukluğuna örnek oluşturabilecek bazı durumlar:

• /k/ ve /t/seslerinin yer değiştirmesi : /kapı/ yerine /tapı/ gibi,
• /ç/ sesinin /t/ sesine dönüştürülmesi: /çilek/ yerine /tilek/ gibi,
• /s/, /r/, /z/ sesleri yerine başka sesler koyma: /sarı/ yerine /tarı/ gibi,
• /k/ ve /g/ sesleri yerine /t/ ve /d/ seslerini kullanma

Artikülasyon bozukluğunda farklı biçimde üretilebilen ya da yanlış üretilen ses bireyin ses dağarcığında yer almaz. Bir sesin uygun tarzda üretilebilmesi, artikülatör organlarının doğru şekilde kullanılmasıyla mümkündür.

Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluk

Daha çok dilin yapısıyla bağlantılı olup bilişsel düzeydedir. Üretilen ses, ses dağarcığında yer alır. Çocuk, bazı işlemler yaparak hedef ses yerine başka ses üretir. Sesbilgisi, konuşma seslerini dilbilgisi kurallarını uygun olarak edinme ve dilin kurallarına uygun olarak üretebilme becerisidir. Sesbilgisi dilin yapıtaşlarından biridir. Bilişsel olarak üretilecek seslerin uygun bir şekilde organize edilmesini, uygun üretim ve doğru kullanım bilgisini oluşturur.

Sesbilgisel bozukluk, dilin kendisine özgü dilbilgisi kurallarının temelini oluşturan sesbilgisini edinme güçlüğü olarak tanımlanmaktadır. Sesletim ve sesbilgisel bozukluğun ayrımını uzman bir dil ve konuşma terapisti yapabilir. Çocuğun çevresindeki bireylerin bu ayrımı gerçekleştirmesi beklenemez.

Sesbilgisel bozuklukta çocuk, dilin temel kurallarına ait ses bilgisini kazanmada güçlük çeker. Kullanılması gereken konuşma örüntülerini üretemez. Örneğin, çocuk /k/ sesini sözcük başında kullanmayı öğrenememiştir. Bu durumda çocuğun /k/ sesiyle başlayan bir sözcük üretirken /p/, /t/, /s/ seslerinin /k/ sesi yerine kullandığı gözlenebilir. Gelişime bağlı sesbilgisel bozukluklar, çocukların okul dönemlerinde okuma ve yazma güçlüklerinin de ortaya çıkmasına sebep olabilmektedir.

Sesbilgisel bozuklukta, var olan seslerin birbiri yerine kullanıldığı gözlenebilir. Örneğin; çocuğun ses dağarcığında hem /k/ hem de /p/ sesleri olsun. Bu çocuk /k/ ve /p/ seslerini birbiri yerine kullanıyorsa; /kapı/ yerine /papı/, /köpek / yerine /pöpek/ şeklinde bir kullanımı varsa; bu durum çocuğun sesi yanlış üretiyor olmasıyla ilgili değil, çocuğun dilin sesbilgisel sisteminde farklı bir gelişim gösterdiği düşünülmelidir. Bu durum çocukta fonolojik bozukluğun varlığının değerlendirilmesi gerektiğini gösterebilir. Sesbilgisi, dilin var olan ses sisteminin bilgisidir. Dile ait konuşma seslerinin nasıl oluşturulacağının, dizileceğinin ve anlam değiştirebileceğinin bilgisidir. Eşlik eden herhangi bir bozukluk olmadığı taktirde çocuklar 4 yaşına kadar, dilin yapısıyla ilgili bilgiyi edinmektedir. 4 yaşına kadar ortaya çıkan sesbilgisel sorunlar normal kabul edilebilir. Çocuk bazı sesleri farklı sesler yerine kullanıyor olması normal görülürken, sesi edindikten sonra spontan konuşmasına aktarması, sesi genellemiş olması, uygun biçimde kullanması beklenir.

Fonolojik bozukluğu olan çocuklarda bu durum artikülasyon bozukluğu, zeka geriliğine bağlı dil ve konuşma sorunları, işitme kaybına bağlı konuşma bozuklukları, motor konuşma bozuklukları ve nörolojik kökenli dil ve konuşma bozukluklarından ayırt edilmelidir.

Artikülasyon (Sesletim) Bozukluğu - Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluk Terapisi

Artikülasyon (Sesletim) Bozukluğu veya Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluğu olan bireylerde konuşma terapistinin test ve değerlendirmeleri sonucunda bir terapi programı oluşturulur. Bireyin yanlış ürettiği sesler, hatalı kullanımlar, sesbilgisel hatalar tespit edilir. Seslerin özelliklerine ya da sesbilgisel sorunların varlığına göre bir program uygulanır ve seslerin doğal ortamlarda da kullanılması beklenir. Birey sesleri genellemeye başladığında terapi sonlandırılır. Belli sürelerle kontrol amaçlı olarak bireyler terapilere çağrılabilir. Artikülasyon (Sesletim) Bozukluğu veya Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluğuna yönelik terapileri, üniversitelerin dil ve konuşma bozuklukları anabilim dallarında eğitim almış, dil ve konuşma terapistleri tarafından verilmelidir. Aksi halde çocukların akademik ve sosyal yaşamlarında kalıcı sorunlara sebep olacak sorunlar oluşabildiği gözlenmiştir.

Artikülasyon (Sesletim) Bozukluğu - Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluk Sorunu Olan Çocuğu Olan Anne-Babalara Öneriler

• Çocuğunuzdan yanlış ürettiği yada üretemediği sesi her ortamda üretmesini istemeyin. Bu konuyla ilgili özel zamanlar ayırın.
• Çocuğun yanlış ürettiği yada üretemediği sesi üretmesi konusunda ısrar etmeyin. Bu durum çocukta direnç geliştirebilmektedir.
• Yanlış üretim gerçekleştiğinde doğru model olun.
• Doğru işitsel uyarım verin.
• Konuşma tarzı hoşunuza gidiyorsa bu durumu pekiştirmeyin.
• Çevresel etkenleri kontrol etmeye çalışın.
• Konuşmasını taklit etmeyin.
• Çevresindeki diğer çocuklarla kıyaslamayın.
• Çocuğunuzun artikülasyon bozukluğu ve/veya fonolojik bozukluğu olduğunu düşünüyorsanız uzman dil ve konuşma terapistine danışmak için ilkokula başlamasını beklemeyin.
• Güçlü dil becerileri başarılı akademik beceriler üretmektedir.
• Okuma – yazma, sayısal beceriler, kavram becerileri, sosyal ve iletişim becerilerinin gelişiminde dil becerilerinin gelişiminin kritik önemi olduğu unutulmamalı ve çocuğun bu alandaki yetersizlikleri desteklenmelidir.


KAYNAKÇA

1. Acarlar, F., & Ege, P. Türkçe Kazanımda Kullanılan Fonolojik Süreçlerin İncelenmesi. Türk
   Psikoloji Dergisi, 38, 35-43. (1996).
2. Aksan, D. Türkiye Türkçesi Gelişlmeli Sesbilimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
   451. (1978).
3. Guitar, B., Stuttering, An Integrated Approach to Its Nature and Treatment, Lippincott
   Williams&Wilkins.,Baltimore, 14-16,112,117 (2006).
4. Jablon, D.A., Edited by Susan J. BEHRENS and Judith A. PARKER, 2010 Language in the
   Real World (An Introduction to Linguistic).
5. Konrot, A., İletişim, Dil ve Konuşma Bozuklukları, Dil ve Kavram Gelişimi, S.Topbaş (Ed.),
   Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
6. Konrot, A., İletiflim yetersizliği olan çocuklar. A. Ataman, (Ed.), Özel gereksinimli
   çocuklar ve özel eğitime girifl içinde (263-289). Ankara: Gündüz E¤itim ve Yay. (2003).
7. Korkmaz, B., ve ark. 100 Soruda Dil ve Konuşma Bozuklukları, (2008).
8. Topbaş, S., Türkçe Sesletim–Sesbilgisi Testi: Geçerlik-Güvenirlik ve Standardizasyon
   Çalışması, Türk Psikoloji Dergisi: 39-58, (Aralık, 2006).
9. Topbaş, S., Konuşma Dilinin Evrim Sürecinde İletişim Dil-Konuşma Bağlantısı, Dil ve Kavram Gelişimi, S. Topbaş (Ed.), Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
   www.asha.org
10. http://www.dilkom.anadolu.edu.tr/
11. http://www.dkbud.org/