Isırıldım mı Sokuldum mu

Sıkça karşılaştığımız doğa canlıları ve insan sağlığına etkileri:

• Akrepler: Akrepler genelinde zarar verici olarak bilinir. Akrepler soktuklarında yerel ağrı hissi ile birlikte az bir şişme gözlenir, belirli bir tedaviye gerek görülmez. Ama doğada nadiren bulunan bazı akrepler (sarı ölüm takipçisi, siyah öldürücü akrepler gibi isimlerle bilinen) tarafından sokulduklarında tedavi edilmelidirler.
• Arılar: Doğada yararlı olan arılar (bal arısı, eşek arısı, yaban arısı, vb.) insan sağlığına zarar verebilmektedirler. Bal arıları uysal olup kışkırtılmazlarsa sokmazlar, sokmalarında keskin çok uçlu sokucu iğnelerini kullanırlar ve soktuktan sonra iğnelerini çekerler, zehirlerinde fosfolipaz A2, hyalüronidaz, apamin, melitin ve kinin vardır. Eşek arıları ve yaban arıları birkaç keskin uçlu sokucu iğneleri ile çoklu sokarlar, zehirlerinde fosfolipaz, hyalüronaz ve antijen 5 ile adlandırılan bir protein vardır. Arı sokmalarına aşırı duyarlı olanlarda anaflaktik reaksiyon görülür.
• Keneler: Keneler geyik, koyun, köpek gibi hayvanlarda beslenir ve bazı keneler çok küçük olduklarından onları görmek çok zordur. Keneler deriye ulaştıklarında uzaklaştırılmazlarsa ısırırlar ve günlerce kan emerek beslenirler. Kene ısırığına genellikle geceleri yakalanılır ve neyin ısırdığı bilinmez. Keneler bir veya birkaç hastalığın etkenidir. Bazı keneler 36-48 saat içinde enfekte ederler, ısırığı hemen fark edildiğinde deriden uzaklaştırılırsa (bir sağlık kuruluşunda) enfeksiyon önlenir. Kene ısırıkları yerel beze, çıbanlaşma, yerel şişme ve ağrıya neden olur.
• Kertenkeleler: Zehir yapılarında serotonin, arjinin esteraz, hyalüronidaz, fosfolipaz A2 ve tükürük kallikreinleri vardır. Isırmalarında şiddetli ağrı, doku sıvılarının oluşturduğu yerel şişme, kızarıklık belirtileri görülür.
• Örümcekler: Örümcek zehirleri nörotoksik olup nekrotik etkidedir. Zehirleri toksik özellikli peptid yapıları ile nöromuskular iletimi etkiler. Daha aktif enzimli örümcekler ise, nekrotik lezyonlara neden olur. Örümcek ısırmalarında deride iğne batırılmış gibi ağrı hissedilir. Terleme, baş ağrısı, baş dönmesi, göz kapağında şişme, kaşıntı belirtileri olur.
• Yılanlar: Yüzeyde sürünerek hareket eden bazı yılanlar zehirli, bazıları da değildir. Zehirli yılanların ısırıkları ya tedavi edilebilmekte ya da tedavi edilememektedir. Zehirli yılanların çoğu çıngıraklı yılanlar olup ısırmaları (toksik tükürük salgıları) hemen hemen ölümle sonuçlanır. Zehirli yılanlar azalan etkileriyle bakırrengibaşlıklı, pamuk ağızlı (su mokasenleri) ve mercan yılanlarıdır. Yılan zehirleri enzimatik aktiviteli proteinleri olan karmaşık yapılardır, her ne kadar enzimleri önemli rol oynasa da, zehirlerinin toksik özellikleri polipeptidlerine bağlıdır. Yılanlar ısırdıklarında zehir yapıları çoklu fizyolojik reseptörlere bağlanır, bu nedenle zehirli yılanlar "nörotoksinler", "hemotoksinler" ve "kardiyotoksinler" olarak yüzeysel sınıflandırılmıştır ki, klinik kararlarda ciddi hatalara yol açabilir. Yılan zehirlenmelerindeki belirtiler; dişlerinin izleri, şiddetli ağrı, doku sıvılarının oluşturduğu yerel şişme (10-30 dakika arasında), kızarıklık veya ısırılmış yerde kanama ve yakın dokularında geniş mavi-siyah renkten zamanla yeşilimsi-kahverengine veya sarıya değişen deri solgunlaşmasıdır.

Türlerine göre farklı isimleriyle tanıdığımız ve birlikte yaşadığımız bu doğa canlıları, doğa dengesinde önemli rol oynamakla birlikte, yaşamımızda huzursuzluk ve endişe verici olabilmektedirler. Bu doğa canlılarının bazıları ısırdıklarında veya soktuklarında zehirleri ile sağlığımıza zarar verirler, tedavi bir sağlık kuruluşunda olunur.

Yaşadığımız semtte bulunabilen bu doğa canlılarından hangilerinin bulunduğunun bilinmesinde yarar vardır. Ayrıca bu doğa canlılarından sağlığımıza zarar geldiğinde nasıl davranacağımız da bilinmelidir.

Kaynak:

1. The Merck Manual of Diagnosis and Therapy, 17.Ed., USA, 1999