Kişilik Bozuklukları

Kişilik, uyuma dönük değilse, esneklikten yoksun ise, işlevsel bozukluğa ve öznel rahatsızlığa yol açıyorsa kişilik bozukluğundan söz edilir.

Kişilik bozukluklarında; kişinin normal dışı davranışları kendini rahatsız etmez, tersine haz vericidir. Kişilerarası ilişkilerde bozukluk oluşturur. Bilişsel yetiler, duygulanım ve düşünce yapısı sıkıntılıdır. Psikosomatik hastalıklar sıktır. Suç, madde kullanımı, bağımlılık sık görülür. Kişilik bozuklukları genel nüfusta %10–20 oranlarında görülür.

Kişilik bozuklukları yaşam boyu sürer. Tedavide psikoterapi uygulanabilir. İlaç tedavisi semptomatik olarak kullanılır. Kişilik bozuklukları tek başına ya da başka psikiyatrik bozukluklarla birlikte görülebilir.

Kişilik Bozukluklarının Sınıflandırılması:

1. A KÜMESİ: Paranoid K.B., Şizoid K.B. ve Şizotipal K.B.
2. B KÜMESİ: Antisosyal K.B., Narsisistik K.B., Histrionik K.B. ve Borderline K.B.
3. C KÜMESİ: Çekingen K.B., Bağımlı K.B. ve Obsesif-Kompulsif K.B.
4. BTA: Pasif-Agresif K.B. ve Depresif K.B. (BTA: Başka Türlü Adlandırılamayan K.B.)

• Paranoid Kişilik Bozukluğu

Güvensiz, kuşkucu, patolojik kıskançlıkları ve tehditkâr düşünceleri vardır. İş, arkadaş ilişkileri ve evlilik yaşamlarında sorunları vardır. Eşlerinden kuşkulanırlar, kendilerine zarar verileceği düşünceleri vardır. İş arkadaşlarının güvenilirliğinden kuşkulanıp aleyhine kullanılacağını düşünerek sır vermezler. Sıradan söz ve olaylardan anlam çıkarırlar. Haksızlığa ve önemsenmemeye dayanamazlar.

Paranoid kişilik bozukluğunda yerleşik düşünce “insanlar olası düşmanlardır”, önde gelen davranışı ise “dikkatli olmadır.”

• Şizoid Kişilik Bozukluğu

Sürekli toplumsal ilişkilerden kopma, kaçınma davranışları görülür ve başkalarıyla birlikte olunan ortamlarda duygularının anlatımında kısıtlı kalırlar. Duygularını hiçbir şekilde ifade etmezler, etrafındaki insanlarda yoğun duygu yaşamaz gibi izlenim bırakırlar. Kendi halinde bir yaşam tarzı seçmek veya kimseye karışmamak gibi davranışları vardır. Cinsel deneyim yaşamaya ilgisizdirler. Yakın bir ilişkiye girmeye zorlanırlarsa, anksiyeteleri artabilir. Başkalarına ihtiyaç duymadan tek başlarına bir yaşam sürerler.

Şizoid kişilik bozukluğunda yerleşik düşünce “benim bir dünyam olmalı”, önde gelen davranışı ise “toplumdan uzaklaşmadır.”

• Şizotipal Kişilik Bozukluğu

Şizotipal kişilik bozukluğu olan kişiler davranışlarında, düşüncelerinde, duygulanımlarında, konuşmalarında ve görünümlerinde acayiplikler ve sıra dışılıklar vardır. Kendilerini özel olarak görürler, özel güçleri olduğuna inanırlar. Olağandışı algısal yaşantılar ve bedensel illüzyonlar olabilir. Telepati, altıncı his, gaipten sesler, konuşmalar ve mesajlar aldığına inanırlar.

• Antisosyal Kişilik Bozukluğu

Başkalarının haklarını saymama, başkalarının haklarına saldırma, onları hiçe sayan davranışlarla giden kişilik bozukluğudur. Bu tanı 18 yaşından küçüklere konmaz. Bu kişilik bozukluğu gösteren kişilerde çocukluktan itibaren evden kaçma, yalan söyleme, hırsızlık, saldırganlık, madde kullanımı, yasadışı aktiviteler gibi davranışlara rastlanmaktadır. Verdikleri zarardan dolayı vicdan azabı duymazlar. Genelde kavgacıdırlar. Kendilerine zarar verme çabaları yaygındır. Kolay yoldan para kazanmak isterler.

Antisosyal kişilik bozukluğunda yerleşik düşünce “kandırılabilecek insanlar var”, önde gelen davranışı ise “saldırıdır.”

• Borderline (Sınır) Kişilik Bozukluğu

Bu kişilerin kimlik duygusunda, duygudurumunda ve ilişkilerinde sürekli bir tutarsızlık vardır, nevrozla psikoz arasındadır. Davranış şekilleri önceden tahmin edilemez. Bu hastalar yalnız kalmaya tahammül edemezler. Arkadaşlıkları için çılgınca yollar denerler. Yalnızlıklarını azaltmak için rastgele ilişkiler kurarlar. Boşluk duygusu ve can sıkıntısından sıkça bahsederler. İnsanları tümüyle iyi ya da kötü kategorisine ayırırlar, bu yüzden ilişkileri başarısızdır. Öfke patlamaları sıkça olabilir.

• Histrionik Kişilik Bozukluğu

Her alanda aşırı duygusallık ve ilgilenilme arayışı vardır. Dikkat çekme davranışı belirgindir. Duygu ve düşünceleri abartılıdır. İlgi çekmek için ağlama nöbetleri geçirirler. Ayartıcı davranışları sıktır. Seksi görünürler, sekse düşkünmüş gibi davranırlar. Fakat ilişkileri yüzeyseldir. Cinsel fantaziler yaygındır. Telkine yatkındırlar, kolay etkilenirler.

Histrionik kişilik bozukluğunda yerleşik düşünce “etkilemeliyim”, önde gelen davranışı ise “rol yapmadır.”

• Narsisistik Kişilik Bozukluğu

Üstünlük duygusu, beğenilme gereksinimi ve empati yapamama temel özellikleridir. Kendilerinin çok önemli olduğu duygusu yaşarlar. Başarılarını ve yeteneklerini abartırlar. Çok beğenilmek isterler, başkalarının zayıf taraflarını kullanırlar. Bu hastalarda “üretmek ve sevgi” hayata bağlayan iki noktadır. Benlik duyguları kolay zedelenebilir. Kendini beğenmiş tavır ve tutumları vardır.

Narsisistik kişilik bozukluğunda yerleşik düşünce “ben özelim”, önde gelen davranışı ise “önemini abartmadır.”

• Çekingen Kişilik Bozukluğu

Toplumsal ilişkilerinde, yetersizlik duyguları ve olumsuz değerlendirilmeye aşırı duyarlılıkları olduğu için kendilerini korumak adına kısıtlamalar getirirler. Başkaları tarafından utanç, ürkek, yalnız ve kendi halinde kişiler olarak tanımlanır. Sevildiğinden emin olmadıkça ilişkiye geçmezler. Kendini başkalarından aşağı görürler. Çevreden destek görürlerse işlevsel olurlar.

Çekingen kişilik bozukluğunda yerleşik düşünce “incinebilirim”, önde gelen davranışı ise “kaçınmadır.”

• Bağımlı Kişilik Bozukluğu

İleri derecede bağımlı, uysal ve boyun eğen kişilerdir. Başkalarının öğüt ve destekleriyle karar verirler. Tek başına yalnız kaldığında kendini rahatsız ve çaresiz hissederler. Bağımlı olduğu kişiye karşı uzun süreli ilişki vardır. Yakın bir ilişki sonlandırıldığında başka bir ilişki arayışına girerler.

Bağımlı kişilik bozukluğunda yerleşik düşünce “çaresizim”, önde gelen davranışı ise “bağlanmadır.”

• Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu

Mükemmelliyetçilik, kontrol koyma ve düzenlilik üzerine önde gelen özellikleridir. Karşısındaki kişilere karşı esnek olamazlar. Kuralcı, düzenli ve ayrıntıya çok dikkat ederler. Karar vermekte zorlanırlar. Kişiler arası ilişkilerinde sınırlı, güçlü görünüşlü ve otoriter kişilerdir. Arkadaş çevreleri azdır. Aşırı cimri, katı ve inatçıdırlar. Yaşamak için çalışmak yerine çalışmak için yaşarlar.

Obsesif kompulsif kişilik bozukluğunda yerleşik düşünce “hata yapmamalıyım”, önde gelen davranışı ise “mükemmeliyetçiliktir.”

• Pasif-Agresif Kişilik Bozukluğu

Engelleyen, sürüncemede bırakan, ağırdan alan, geciktiren, inatçı ve yavaşlatan kişilerdir. Başkalarının hatalarını bulup çıkarırlar. Herşeyi kendi bildikleri gibi yapma eğilimindedirler. Her şeyin en iyisini kendileri bilirler. Uyumsuzlukları nedeniyle yalnız kalabilirler.

Pasif agresif kişilik bozukluğunda yerleşik düşünce “üzerime çıkılabilir”, önde gelen davranışı ise “dirençtir.”

• Depresif Kişilik Bozukluğu

Karamsar, zevk alamayan, görev sorumluluğu olan, özgüvensiz ve kronik olarak mutsuz kişilerdir. Keder, mutsuzluk, keyifsizlik, kendini küçük görme, düşünceli ve endişeli yapı, kötümser, pişmanlık duymaya eğilim temel belirtileridir.